نووسینی: هاشم ساڵح
وەرگێرانی: حەبیب محەمەد دەروێش
ماوەیەكی زۆرە بەشێوەیەك ئاگایی و نائاگایی لە خەیاڵمدا دێت و بە دوای زاراوەیەكدا دەگەڕێم، كە قۆناغێكم بەتەواوی بخاتەدەست و بۆم كورت بكاتەوە، تا بەڕێكەوت لای یەكێك لە پسپۆڕەكانی بزوتنەوە ئوسولییەكان و ئیسلامی و مەسیحی و جولەكە دەستم كەوت، ئەویش ئولیڤەر روای فەرەنسییە، كە خاوەنی كتێبی (شكستی بزوتنەوە سیاسییە ئیسلامییەكان)ە و پسپۆڕی كاروباری ئەفغانستان و پاكستانە و مونافەسەی جیل كەیبل دەكات لە لێكۆڵینەوەی ئوسولییەت، كە ئەمڕۆ هەموو دونیای بەخۆیەوە سەرقاڵ كردووە. ئەم زاراوەیە بە تەواوی تینویەتی شكاندم و رووناكی خستەنێو دڵمەوە، ئەویش (جەهلی موقەدەسە – نەزانی پیرۆز)، بەمشێوەیە لە رێگای جەهلەوە گەیشتمە ئەوەی ویستم كە زۆرجار دەڵێم:
ئەی تاریكی جەهل دابەزە
ئێمە حەزمان لە تاریكییە
بەڵام ئایا لەمە زیاتر جەهل باڵ دەكێشێ بەسەرماندا، كە ئێستا كێشاویەتی؟ پێش ئەوەی لە رێگای جەهلەوە ئەوەتان بۆ شەرح بكەم و رووناكیش بن لەسەر قۆناغەكە، ئەوەتان عەرز دەكەم كە تەنها بیرمەندە گەورە و راستەقینەكان دەتوانن بگەنە قۆناغی فۆڕمەلەكردنی ئەو زاراوە گەورانەی كە لە چاوتروكانێكدا رێگا تاریكەكانی بۆ رووناك بكەنەوە. ئۆلیڤەر روا لە ئاستی خۆی زیاتر گەورە ناکەم و نایكەم بە هایدگەری سەردەمی نوێ، بەڵام ئەوەندە گەورەی بەسە بۆ ئەو كە توانی بگاتە داهێنانی ئەم زاراوە ئەكتیڤ و سەركەوتووە، تەنها یەك زاراوە بەسە كەناوی ئەو بهێڵێتەوە .
معلومە داهێنانی زاراوەكان دەبنە مایەی رووناكردنەوەی رێگای فیكر، چونكە فیكر ناتوانێت بەرەو پێشەوە بڕوات و ڕێگا تا ڕێگا رووناك بكاتەوە، بەپێی ئەوەی خۆی لەسەر ناگرێ، بەپێی كۆمەڵێ زاراوەی ورد بریتییە لەچەند بابەتێكی داڕشتن و قسەی بێ مانا، بەڵكو تەنها قسە فڕێدانێكە و هیچی تر.
پێی دەچێ ئێستا لەم قسانەم سوا بن و بڵێن برام چیت لەبارەكەدا هەیە خاڵی بكە و پێمبڵێ ئەم جەهلی موقەدەسەی كە تۆی ئەوەندە سەرسام كردووە چییە؟
بەڕێزان ئێوە دەزانن جەهل وشەیەكی نێگەتیڤە نەك پۆزەتیڤ، چۆن دەبێت بە موقەدەس؟ ئایا ئەمە مەعقولە شتێكی خراپ و سلبی موقەدەس بێت؟ پێ دەچێ بڵێم ئەم توێژەرە گاڵتەمان پێ دەكات؟ یان ئیستفزازمان دەكات؟ ئایا مەبەست ئەوەیە كە جەهل باشترە لە عیلم؟ پەنا بەخوا، وا نییە ئەم زاراوەیە پێكهاتووە لە شێوەیەكی تەواو كە بۆ ئێوە و خۆشم روون دەكەمەوە بەم شێوەیە:
ئولیڤەر روا پێی وایە عەولەمە بە پێچەوانەوەی گومانی باشی ئێمە بەرامبەری، بووە مایەی هاندان و گەشەكردنی بزوتنەوە ئوسوڵییەكان، چ لەشێوە سەلەفییەتێكی ئیسلامیدا یان لە شێوەی سەلەفییەتێكی برۆتستانی ئەمریكی یان لە شێوەی سەلەفییەتی جولەكە … هتد، ئەم ئوسوڵییەتە سەلەفییانە، رۆشنبیری دنیا بە كۆن و تازەوە بە جۆرێك لە بتپەرستی تەماشا دەكات و پێی وایە بەندەكانی خودا لە خوا دور دەخەنەوە، بۆیە ئەوەی ئەم ئوسوڵییەتانە لە پێش خۆیان جیا دەكەنەوە، دوژمنایەتیكردنی رۆشنبیرییە، بۆ؟! لەبەر ئەوەی بڕوایان وایە ئەم جۆرە رۆشنبیرییە هیچ شتێكی تازە بۆ دین زیاد ناكات، كەواتە هیچ سودێكی نییە، یان لەبەر ئەوەی لەمپەر و گرفتە لە بەردەم بەجێهێنانی ئەركە ئایینییەكان، كەواتە لە هەردوو حاڵەتەكەدا كات بەفیڕۆدانە، بۆیە دەرئەنجام بۆ یەكەم جار جەهل بەهایەكی ئیجابیی و نایاب وەردەگرێت. جەهل بە سینەما و موزیك و هەموو تیۆرە فەلسەفی و ئەدەبی و تابلۆ هونەرییەكان دەبێت بە ئامانجی كۆتایی، ئەوە بریتییە لە جەهلی موقەدەس! واتە ئەو جەهلەی كە دەمانپارێزێ لە پیسییەكانی موزارد و بیتهۆڤن و راف ئیلو و مایكل ئەنجیلو و فان كوخ و فیكری ئەفلاتون و ئەرستۆ و كانت و هەموو بیرێكی نوێ.
چەند جوانە ئەم جەهلە، چەند گەورە و بەرزە! هەندێ دەڵێن (خوایە زیاتر بەشمان بدەیت لە نەزانین) لەوە دەچێ بەم قسەیە پێكەنین و قاقا لێبدەن و بڵێن بە ئارەزووی خۆم من گاڵتە و سوعبەت دەكەم و بە راستم نییە، بە راستی بووم بە كەسێكی سوفستائی، نەخێر بەڕێزان، زۆر بە راستمە و گەورەترین بەڵگەش لەسەر قسەكانم ئەوەیە، من خۆم بە شەخسی ماوەیەك لە تافی لاویدا ئەو جەهلە دایپۆشیبوم، بەڵێ من بەمانایی ئوسوڵییەكی داخراو، سەلەفی و داخراو بووم و خەوم بەوەوە دەبینی لە كۆمەڵگە و گونددا كۆچ بكەین و لە بیایاندا گۆشەگیر بم و تەنها و تەنها سەر شۆڕ بكەم بەسەر كتێبی خودادا، تا دواساتەكانی ژیانم و بەیانی و ئێوارە بیخوێنمەوە و هەتا ئەجەلم دێت و پاشان دەچمە بەهەشت بە پاكی و دوور لەوەی كە بە رۆشنبیرییە دنیاییە بێ ماناكان پیس ببم!؟ كێ بڕوا بەم قسەیە دەكات؟ من خۆشم جاری وا هەیە خەریكە بڕوا بەم قسەیەی خۆم ناكەم، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئەوەی بڕوا بكات یا نەیكات، دەڵێم حەقیقەتە.
پێش ئەوەی لەسەر دەستی بونیانییەكان و میسرییەكان وەك نیمە و جوبران و مازن و عەقاد و مەنفەلوتی، بە تیلەی چاو پەندەكان و كچۆڵەكان و خانمەكان، دواتریش باری رۆشنبیری فەرەنسی و ئەوروپی، بەم شێوەیە لە رۆشنبیری ئایینییەوە گواستمەوە بۆ رۆشنبیری دنیایی، و بووم بە كەسێكی تر و ئیتر بەم شێوازە و بەشێنەیی وازم هێنا لە پەروەردەی یەكەمم، لە جەهلی موقەدەس، یان بڵێی ژیان بۆ من پێكەنینی وەك جاران رووگرژ و بوو، نەما.
لەوە دەچێ بڵێن تۆ دنیات بردەوە و دواڕۆژ و قیامەتت دۆڕاند؟ نەخێر بەهیچ شێوەیەك وا نییە، ساتەوختێك ئیمانم لێ جیانەبووەتەوە، ئەگەر وا نەبوایە من تێكدەشكام، نەمدەتوانی بەرگەی ئەو فشارە بگرم، بەڵام باوەڕەكەم بەشێوەیەكی تر گۆڕاوە بە باوەڕێك لە ناخەوە، لە جەوهەردایە و لە توێكڵ و كۆت و كەلەپچە، بە راستیش باجەكەییم بە تەواوی داوە، خوایە ئیمانم زیاتر بكەیت و ئاسۆكانیشم روونتر و فراوانتر بكەیت، بەم شێوەیە رزگارم بوو لە جەهلی موقەدەس و گەیشتمە عیلمی موقەدەس و ئیمانێكی پڕ لە نوور.
***
